Isang Kulturang Walang Bahid ng Koloniyalismo

Ang “Labaw Donggon” ay isang parte lamang ng mahabang epiko na ang pangalan ay “Hinilawod”. Ang epikong ito ay nagmula sa isla ng Panay sa rehiyon ng Visayas. Katulad ng mga epiko sa ibang bansa, ito ay ipinapasa sa nakababatang henerasyon sa pamamagitan lamang ng pasalita (orally). Ito raw ay humigit-kumulang sa 28,000 na berso at kung kinakanta o binibigkas nang patuloy, aabot pa ito sa tatlong araw.

                Nagmula ang “Hinilawod” na epiko sa mga tauhan ng Sulod sa Panay. Mahabang kuwento ito tungkol sa pakikipagsapalaran ng magkakapatid na sina Labaw Donggon, Humadapnon at Dumalapdap sa kani-kanilang buhay. Sila ay bunga ng pagmamahalan ng isang diwata na si Alunsina at isang mortal na si Datu Paubari. Katulad ng ibang epiko, ang mga tauhan dito ay may mga mala-Diyos na kapangyarihan at maraming eksena na may kadugtong na pantasya o mahika.  Isang halimbawa dito ang agad-agad na paglaki nina Humadapnon, Labaw Donggon at Dumalapdap mula sa pagiging mga sanggol nang may dumaan na hangin.

May tema at konsepto rin ito na naiiba sa ating sariling konsepto ng makatarungan at mabuti. Katulad na lamang ng pagnanais ni Labaw na makuha si Sinagmaling Diwata bilang pangatlong asawa kahit na may bána na si Sinagmaling Diwata, at nandiyan pa rin ang suporta na nagmumula sa kaniyang dalawang asawa at nanay. Dito ko nalaman na hindi naapektuhan ang epikong ito ng koloniyalismo. Wala ang Kristiyanismo dito. Wala kahit ang paniniwala sa iisang diyos.

Kasama rin sa kultura ng mga Suludnon ay ang mga binukot. ‘Di ko alam ngayon, pero noon (mga 1990s at 2000s), may mga binukot pa. Sila ay mga babae na siyang kumakanta ng mga epiko. Dahil sa kanila, na preserba ang mga ginawa ng mga ninuno ng mga Suludnon. Ang binukot ay salitang Hiligaynon na ang depinisyon sa Tagalog ay “tinago”. Pinipili ang mga binukot sa kanilang kagandahan. Hindi sila pinapainitan o pinapalaro. Iyon ang rason kung bakit malambot pa rin ang kanilang mga balat kahit sila’y matanda na. Tinatago sila mula sa mga tao at tanging pamilya lamang nila ang makakita sa kanila hanggang sila ay magpakasal. Nagkakaroon ng subasta sa mga nagnanais na magpapakasal sa isang binukot. Ngunit, ang binukot ay isang kultura na unti-unti nang nawawala. Ang mga binukot na kinilala noong 1990s at 2000s ay mga matatanda na, at ayaw na ng mga anak nila na pumalit sa kanila.

Katulad ng mga Igorot at Manobo, ang kultura ng mga Suludnon ay di masiyadong naapektuhan ng pananakop dahil siguro sa kanilang lugar na kabundukan, na mahirap abutin ng mga dayuhan.  Ano man ang sinasabi ng marami na ang grupo nila’y primitibo, sila ay nagpapakita pa rin ng isang kulturang buong buo na Pilipino. Ang mga epiko at ang mga binukot ay iilan lamang sa kulturang nanaig sa Pilipinas kahit na may koloniyalismo. Dapat natin itong tangkilikin hindi lamang na tayo’y Pilipino kundi sa kagandahan at kaibahan ng kulturang ito na walang bahid ng koloniyalismo. At kung sakali hindi tayo nasakop na anumang banyagang bansa, ang kulturang ito siguro ang nanaig sa buong Pilipinas.

Ang siyudad bilang tagpuan ng katatakutan

Ginamit ang Cubao bilang isang lugar ng karahasan at katatakutan ni Tony Perez. Bilang isang probinsiyano, kahit walang kuwento ng multo o aswang sa siyudad, ito ay isang lugar na puwedeng ugatan din ng katatakutan ko. Dahil sa mga balita mula sa telebisyon at pahayagan, nalaman ko noon kung ano ka tindi ang krimen at karahasan sa siyudad. At ang Cubao, bilang lugar na nakasentro ang komersiyo, ay isang tagpuan na perpekto para sa krimen at karahasan.

Dahil nga na laking -probinsiya ako, noong una akong makapunta sa Metro Manila, ako’y nabaguhan sa mga nagtataasang mga gusali at iba’t ibang pasiyalan. Nawala na sa isip ko noon ang mga nabalitaan ko tungkol sa krimen sa siyudad. Nabibighani na lamang ako sa laki nito. Pero ngayon, parang wala na lang sa akin ang mga ito, ang lahat ng iyon ay normal na lamang sa akin. Akalain niyo, nabibighani na nga ako noon sa tatlong palapag na Robinson’s mall sa Bacolod (na nasa Negros Occidental). Isa sa mga palagi kong pinapasiyalan ay ang Cubao.

Ilang beses na akong nakapunta sa Cubao. Malapit lang kasi sa Katipunan, at maraming lugar na puwedeng pasiyalan. Paminsan-minsan, gabi na ako umuuwi mula doon. Marami namang mga tao at mukhang wala namang kababalaghang nangyayari doon. Hindi ako naniniwala sa mga multo ngunit mula sa nabasa kong mga kuwento ni Tony Perez, may nararamdaman akong kaunting takot kapag pumupunta hindi lamang sa Cubao, pero sa ibang lugar din sa Metro Manila. Parte ng sarili ko ang natatakot dahil sa mga balita tungkol sa siyudad, ngunit parte din ng sarili ko ang naniniwala na may ibang bagay pa ang nangyayari na puwede ring katakutan. Iyon ang takot sa kawalan ng kasama o ang pagiging mapag-isa.

Kapag pumupunta ako sa Cubao, palaging mag-isa lang ako. Minsan kasama ko ang isang kaibigan o grupo, pero palaging ako lamang mag-isa. Masaya man minsan dahil ako’y malaya, mediyo may nararamdaman pa rin na kakaiba. May nararamdaman ako na pagkakulang. Kahit nasa lugar ako na punong puno ng tao, ako ay nagnanais na may kasama na kakilala para matuwa naman ako sa pamamasiyal. Siguro nga dahil sa dami ng taong nasa paligid ko, mas nararamdaman ko ang matinding intensidad ng pagiging mapag-isa. Minsan habang namamasyal ako, ay natanto na parang hindi lang ako ang mag-isang namamasyal. Kahit saang pasiyalan ako mapadpad, talagang may taong mag-isa ding namamasyal. May nararamdaman akong alienation.

Ang Cubao bilang sentro ng komersiyo, na tagpuan ng kuwento at ang aspektong ‘alienation’ ng mga taong nagmula sa siyudad ay nakatutulong ng lubos sa paghila sa mga mambabasa sa punto ng katatakutan. Ang paggamit ni Tony Perez ng Cubao bilang lugar ng kamatayan, multo at kung ano-ano pang kababalaghan ay akma sa ating sariling persepyon kung ano ang “takot”. Dahil sa karamihan ng tao at kaguluhan ng siyudad, ma

Sa kuwento niyang Cubao 1980, kahit nakasentro ang Cubao sa pagpapaggamit ni Tom ng kanyang katawan sa iba’t ibang lalaki. Ito’y naging mahalaga dinsa dislokasyon ni Tom sa tunay niyang sarili. Naramdaman niya ang tindi ng pagkaka-alienate niya mula sa dami ng taong nakapaligid sa kaniya. At sa huli, naging saksi siya sa pagpapatay sa kaibigan niyang si Butch.

Isang maikling kuwento naman ni Tony Perez na “Ang Traysikel”, ay nagsasalamin din sa perspektibo ng karamihan kung ano ang “takot”. Ang multo ang mismong ginamit ni Perez bilang kasangkapan sa paggawa ng krimen. Sinabi nga ni Lauro(ang multong traysikel drayber) sa kuwento na “Hanggat hindi nawawala ang pang-aapi sa mundo, hindi rin nawawala ang multo”.

Ang takot ay isang bagay na sikolohikal lamang. Nagmula lamang ito sa ating pag-iisip, pero ang resulta ng matinding takot ay minsan nakamamatay. Bilang isang maliit na tao sa isang malaking mundo, marami tayong bagay na hindi makokontrol. Dito umuugat ang takot dahil sa kawalan ng alam kung ano ang mangyayari sa atin. Importante lamang siguro na tayo’y maging mapagbantay pero huwag mabahala nang masiyado kung wala namang talagang seryosong nangyayari. At sana mahanap na atin ang ating totoong sarilii sa mga bagay na mahal natin na kahit nasa mundo tayo kung saan minsan ang takot ay nananaig.